काठमाडाैँ । संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय जनसङ्ख्या कोष (यूएनएफपीए) को एक प्रतिवेदनले नेपाललगायत विश्वभरका लाखौं दम्पती इच्छाअनुसार सन्तान जन्माउन अनिच्छुक देखिएको जनाएको छ ।
प्रतिवेदनले यसमा आर्थिक तथा सामाजिक बाधा, शिक्षा,सुरक्षालगायतलाई मुख्य कारणका रुपमा उल्लेख छ ।
सार्वजनिक पछिल्लो प्रतिवेदनले विभिन्न प्राज्ञिक अनुसन्धान तथा १४ देशमा गरिएको अध्ययनबाट हरेक पाँचमध्ये एक व्यक्तिले आफूले इच्छा गरे जति बच्चा जन्माउन नपाएको उल्लेख छ । बढ्दो खर्च, घट्दो पारिवारिक सहयोग र भविष्यको चिन्ताले विश्वभर प्रजनन दर घट्दो छ ।
यसैगरी जीवनयापनका लागि बढ्दो खर्च, रोजगारीको असुरक्षा, प्रजनन स्वास्थ्य सेवामा सीमित पहुँच र विश्वव्यापी सङ्कटजस्तै युद्घ र जलवायु परिवर्तन यसका थप कारक रहेका छन् ।
नेपालको अवस्था र कारणहरू विश्वव्यापी अरू कारणहरू जस्तै रहेका प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । ‘दुई वा त्यो भन्दा धेरै बच्चा जन्माउने इच्छा राखे पनि दम्पतीले कम बच्चा जन्माइरहेका पाइएको र यो प्रवृत्ति नेपालभित्रै पनि छ । नेपालको कुल प्रजनन दर दुईभन्दा कम घटेको छ र यो आँकडा सबै भौगोलिक क्षेत्र, शिक्षित–अशिक्षित, आय समूहमा उस्तै रहेको छ ।’ प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
नेपालका लागि यूएनएफपीए प्रतिनिधि वन योङ होङले विश्वभर धेरै दम्पतीले आफूले इच्छा गरेको परिवारको सङ्ख्या बनाउन नसकिरहेका बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, ‘नेपालको अवस्था पनि योभन्दा फरक छैन । कोही आमाबुबा बन्नबाट वञ्चित छन् भने केहीलाई बाध्यात्मक रूपमा आमाबुबा बन्नुपरेको छ ।
आफूले कल्पना गरेको परिवार बनाउन सक्ने अनुकूल वातावरण र सहज अवसरको उपलब्धताको कुरा हो । तलबसहितको पारिवारिक बिदा, प्रजनन स्वास्थ्य सेवामा सहज पहुँच, बाल हेरचाह सुविधा र सहयोगी जीवनसाथी यी आवश्यक आधारहरू हुन् । ’
राष्ट्रिय योजना आयोगका सदस्य प्रा.डा.आरपी बिच्छाले जनसङ्ख्याको यो अवस्थालाई ध्यानमा राखेर नीतिहरूमा पुनर्विचार गर्नुपर्ने देखिएको बताउनुभयो ।
स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयका सचिव डिल्लीराम शर्माले नेपालको प्राथमिकता समावेशी र समानतामा आधारित विकास रहेकोमा जोड दिनुएको छ ।
