Techie IT
२०८० चैत्र १६, शुक्रबार
NepaliPatra logo
गृहपृष्ठबिचारगणतन्त्र अगाडि र पछाडिको रासस

गणतन्त्र अगाडि र पछाडिको रासस


काठमाडौँ । आमसञ्चारका नयाँनयाँ माध्यमको अभ्यास भइरहँदा अहिले पनि समाचार समितिको आवश्यकता र औचित्यमा कमी आएको छैन । समाचार समितिलाई थप व्यवस्थित गर्न सेवा विविधीकरणको खाँचो छ । विश्वका ८० प्रतिशतभन्दा बढी आमसञ्चारमाध्यम एपी, एएफपी, रोयटर्स, सिन्ह्वाजस्ता प्रमुख समाचार समितिबाट सम्प्रेषित समाचार सामग्रीमा निर्भर रहेको पाइन्छ ।

विश्वमा समाचार समिति सञ्चालनमा आएको करिब १२५ वर्षपछि नेपालमा यसको थालनी भएको हो । नेपालमा समाचार समितिको सुरुआत निजी क्षेत्रको पहलबाट भएको पाइन्छ । विसं २०१४ मा गठित प्रेस कमिसनको सुझावका आधारमा नेपालमा पत्रकारिताका विभिन्न संस्थागत संरचनाहरू स्थापना भएका छन् ।

देशमा राणाशासनको १०४ वर्षे अवधिमा निजी क्षेत्रबाट पत्रिका प्रकाशनको पहल त्यति प्रभावकारीरूपमा हुन सकिरहेको थिएन । यसको प्रमुख कारण त्यसवेलाको सरकार राज्य व्यवस्था थियो । विसं २००७ मा प्रजातन्त्र स्थापनासँगै निजी क्षेत्र पनि पत्रपत्रिका प्रकाशनका लागि निकै उत्साहित भए । देशमा पहिलोपटक प्रजातन्त्र प्राप्तिपछिको २०१७ सालसम्मका अवधिमा पहिलो दैनिक पत्रिकासहित १७० भन्दाबढी पत्रपत्रिका प्रकाशन भए । यी तथ्यका आधारमा मिडिया र प्रेस जगतको विकास गर्न लोकतान्त्रिक व्यवस्था अपरिहार्य हुने कुरा भन्न सकिन्छ । यही कारण राज्यले पनि ती पत्रिकाकाबारेमा केही बोल्नुपर्ने भयो र प्रेस कमिसन गठन भयो ।

कमिसनको प्रतिवेदनले नेपालमा निजी क्षेत्रबाट मात्र वा सरकारी क्षेत्रबाट मात्र संवाद समिति सञ्चालन गर्नु व्यावहारिक नहुने भएकाले अर्धसरकारी संस्थाका रूपमा एक निष्पक्ष, स्वायत्त र राष्ट्रव्यापी कार्यसञ्जाल भएको प्रभावकारी संवाद समिति स्थापना हुनु आवश्यक भएको सिफारिस गरेको थियो ।

प्रेस कमिसनको प्रतिवेदनका आधारमा २०१६ पुस १ मा नेपाल संवाद समिति (नेसस) स्थापना भयो । नेससले देशको पत्रकारिताको इतिहासमा पहिलो समाचार समितिका रूपमा चिनिने अवसर पायो । नेससका संस्थापकहरू गोपालदास श्रेष्ठ, मदन शर्मा, गोविन्द वियोगी र गणेश मानन्धर थिए । उतिबेला श्रेष्ठ ‘द कमनर’ अङ्ग्रेजी दैनिक, शर्मा ‘स्वतन्त्र समाचार’ दैनिक, वियोगी ‘मातृभूमि’ र मानन्धर ‘जनता’ दैनिकका तर्फबाट नेपाल संवाद समितिमा आबद्ध हुनुभएको थियो ।

नेपाल संवाद समिति (नेसस) सञ्चालनमा आएको करिब पाँच महिनापछि २०१७ वैशाख ३० गते सगरमाथा संवाद समिति (ससस) स्थापना भएको थियो । निजी क्षेत्रकै पत्रकारहरू पशुपतिदेव पाण्डे (नयाँ समाज दैनिक), मणिन्द्रराज श्रेष्ठ (दि मदरल्यान्ड), शङ्करनाथ शर्मा (नेपाल समाचारपत्र) दैनिक आदिको सक्रियतामा सगरमाथा संवाद समिति स्थापना भएको थियो ।

त्यतिबेला आर्थिक दृष्टिबाट निकै कमजोर रहेका यी दुवै संवाद समितिलाई सहयोग गर्नुपर्ने आवाज राजनीतिक तवरबाट उठ्यो । यही कारण तत्कालीन प्रधानमन्त्री बिपी कोइरालाको सरकारले दुवै संवाद समितिलाई मासिक रु तीन सय का दरले सहयोग गरी समाचार किनिदिने निर्णय गरेको थियो ।

विसं २०१७ पुस १ गतेदेखि देशमा दलविहीन पञ्चायती व्यवस्था लागू भयो । राज्यका महत्त्वपूर्ण अङ्ग सरकारको प्रत्यक्ष निगरानी र नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ भन्ने पञ्चायती राजनीतिक सोचको विकास भयो । यही सोचअनुरूप यी दुवै संवाद समितिलाई गाभेर सरकारी सञ्चारमाध्यमका रूपमा विसं २०१८ फागुन ७ गते राष्ट्रिय संवाद समिति (रासस) स्थापना भएको हो । रासस स्थापना गर्दा नेससका तर्फबाट वियोगी, सससका तर्फबाट मणिन्द्रराज श्रेष्ठ र सरकारका तर्फबाट रामराज पौड्याललाई राखेर एउटा बोर्ड (रासस) बनाइयो । राससको २०१८ फागुन ७ गते राजधानीमा तत्कालीन राष्ट्रिय निर्देशनमन्त्री विश्वबन्धु थापाले उद्घाटन गर्नुभएको थियो ।

विसं २०१९ मङ्सिर २९ गते राष्ट्रिय संवाद समिति ऐन, २०१९ प्रकाशन भयो । यही ऐनअनुसार रासस अहिले सञ्चालन भइरहेको छ । राष्ट्रिय संवाद समिति स्थापना भएको १० वर्षपछि विसं २०२८ मा राष्ट्रिय संवाद समितिलाई राष्ट्रिय समाचार समिति ९रासस०का रूपमा नामकरण गरियो ।

प्रारम्भमा राससको समाचार बुलेटिन दिनमा एकपटक प्रकाशन हुन्थ्यो । केही वर्षपछि एकदिनमै पटक÷पटक प्रकाशन हुन थाल्यो । लामो समयसम्म दैनिक बिहान, मध्याह्न, अपराह्न, साँझ र राति पाँच पटक समाचार बुलेटिन वितरण भयो । विसं २०६३ कात्तिक १ गतेदेखि बिहान ६ः३० देखि राति १०ः३० बजेसम्म प्रत्येक घण्टामा दिनको १७ पटक बुलेटिन वितरण हुन थालेको थियो । समाचार बुलेटिनहरू पहिले टाइपराइटरबाट स्टेनसिलमा टाइप गरी लिथो मेसिनबाट मुद्रण गरेर आफ्ना ग्राहकलाई वितरण गरिन्थ्यो । लिथो मुद्रण प्रविधिबाट रासस केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौँ, पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय कार्यालय विराटनगर, पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय कार्यालय पोखराबाट समाचार बुलेटिन प्रकाशन हुन्थ्यो । ती बुलेटिनका समाचार टेलेक्स प्रविधि र आकाशवाणीमार्फत राससको केन्द्रीय कार्यालयलाई उपलब्ध गराइन्थ्यो ।

लामो समयदेखि यही पद्धतिबाट समाचार सेवा प्रदान गर्दै आएको राससले २०५२ सालदेखि कम्प्युटर प्रविधिमा प्रवेश ग¥यो । कम्प्युटर प्रविधि सुरु भएपछि टाइप गरी लिथोबाट बुलेटिन प्रकाशन गरेर साइकल चढी वितरण गर्ने परिपाटी बन्द भयो । आफ्ना ग्राहकहरूलाई कम्प्युटरको ‘डायल अप’ प्रविधिबाट समाचार बुलेटिन उपलब्ध गराउन थल्यो । हाल राससले छुट्टै अनलाइन वेबसाइट बनाएर आफ्ना सेवाग्राहीलाई ‘युजर आइडी’ र ‘पासवर्ड’ दिई अनलाइन सेवा दिइरहेको छ ।

नेपाली भाषामा मात्रै समाचार बुलेटिन प्रकाशन गरेर सुरुआत भएको राससले २०२० फागुन १८ देखि अङ्ग्रेजीमा समाचार बुलेटिन प्रकाशन गर्न थाल्यो । राससले आलेख समाचारका सुरुआत २०५५ वैशाखदेखि गरेको हो । आर्थिक, सामाजिक, स्वास्थ्य, पर्यटन, वातावरण आदि विभिन्न विषयमा आलेख समाचार तयार गरिंदै आएको छ ।

विस २०६२÷६३ को ऐतिहासिक जनआन्दोलन, १० वर्षको सशस्त्र द्वन्द्वपछि भएको बृहत शान्ति सम्झौताले नेपाल एउटा नयाँ राजनीतिक परिवर्तन ल्यायो । नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ जारी भयो । यही संविधानकै जगमा उभिएर नेपालमा पहिलो संविधानसभाको निर्वाचन भयो भने नेपाललाई सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा लैजाने आधारशिला तयार गरेको हो । नेपालमा अन्तरिम संविधान जारी भएपछि आमसञ्चार क्षेत्रको विकासमा आमूल परिवर्तन भएको छ ।

राससले अन्तरिम संविधान जारी भएपछि आफ्नो सेवामा विविधीकरण र विस्तार गर्ने कार्य भएको हो । राससले २०६४ सालदेखि राष्ट्रिय तथा अन्तरराष्ट्रिय तस्बिर सेवा र २०६६ फागुन ७ देखि अडियो सेवा सञ्चालनमा ल्याएको हो । त्यस्तै सेवालाई थप विविधीकरण गर्दै राससले २०७९ साउन १ देखि भिडियो सेवा तथा विचार सेवा प्रारम्भ गरेको छ । विज्ञहरुको विचार समेटिएका लेखलाई महत्वका साथ प्रकाशित गरिंदै आएको छ । त्यस्तै नियमित रुपमा अन्तर्वार्ता लिने र प्रकाशित गर्ने कार्य भइरहेको छ । खोजी समाचारको लागि खोज तथा अनुसन्धान ब्युरो बनाएर कार्य प्रारम्भ भएको छ । राससले आफ्नो सेवालाई डिजिटल प्रविधिमा रुपान्तरण गर्दै लगेको छ ।

गणतन्त्र स्थापनापछि राससले नेपाल सरकार र जनताप्रतिको उत्तरदायी भूमिका निभाउँदै आएको छ । राससले सरकारको नीति, कार्यक्रम र जनताका सरोकार विषयलाई मुख्य प्राथमिकता दिएर समाचार सम्प्रेषण गर्दै आएको छ । राससको स्थापनाकालमा पञ्चायती व्यवस्था भएकाले तत्कालीन अवस्थामा दरबार र सरकारप्रति अलिक धेरै जवाफदेही बन्नुपर्ने बाध्यता रहेको थियो । तर लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक व्यवस्थापछि राससको भूमिकासमेत परिवर्तन भएको छ ।

अहिले राससको सेवा बिहान ६ देखि राति ११ बजेसम्म समाचार सेवा दिँदै आएको छ । प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा निर्वाचन २०७९ का सन्दर्भमा राससले करिब १० दिन २४सै घण्टा सेवा दिएर समाचार संस्थाको भूमिकालाई स्थापित गर्ने प्रयास गरेको छ । हाल राससले नेपाली र अङ्ग्रेजी भाषामा राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय समाचार सेवा, आलेख÷विचार र अन्तर्वार्ता, फोटो सेवा, अडियो र भिडियो सेवा सञ्चालन गर्दै आएको छ । राससले आगामी दिनमा २४ घण्टे सेवा र राष्ट्रिय भाषामा समाचार सेवा सञ्चालन गर्ने तयारीसमेत गरिरहेको छ ।

संस्थाले आफ्ना सेवाग्राहीका लागि अन्तर्राष्ट्रिय समाचार उपलब्ध गराउन एपी, एएफपी, सिन्हवा, पिटिआई र क्योदोसँग सम्झौता गरी तिनका समाचार पनि आफ्ना ग्राहकलाई उपलब्ध गराइरहेको छ । रासस एसिया प्रशान्त क्षेत्रका समाचार संस्थाहरूको सङ्गठन (ओना) को सदस्य पनि हो । राससको देशका ७७ जिल्लामा स्ट्रिङ्गर एवं समाचारदाता, सात प्रदेश र जिल्लामा राससका कार्यालय र प्रतिनिधि एवं कर्मचारी छन् । राससले दैनिक सम्प्रेषण गर्ने समाचारहरूको करिब ७० प्रतिशत हिस्सा जिल्लाका समाचार छन् ।

राससको भौतिक अवस्था

रासस स्थापना हुँदा यसको आफ्नो भवन थिएन । सुरुमा संस्थामा कार्यरत आदित्यध्वज जोशीको नयाँ सडकस्थित घरमा कार्यालय सञ्चालन गरियो । सो घरमा कार्यसञ्चालन गर्न साँघुरो हुन थालेपछि नयाँ सडककै पाकोमा इन्द्रनारायण मानन्धरको घरमा कार्यालय सारियो । पाँच÷छ वर्ष सोही घरमा कार्यालय रह्यो । त्यहाँबाट फेरि गणबहालस्थित ठाकुरलाल मानन्धरको घरमा सारियो । विसं २०३१ असार ३२ गते राससले आफ्नो भवन उद्घाटन गरी कार्यालय सारेको थियो । विसं २०५५ सालमा डाटा बैंक भवन निर्माण भएको हो ।

विसं २०७२ को भूकम्पका कारण राससको पुरानो भवन क्षतिग्रस्त भएपछि नेपाल सरकारको अनुदानमा दुईवटा नयाँ भवन निर्माण गरिएको छ । यी भवनबाट राससको व्यवस्थापनसहित सबै सेवा सञ्चालन भएको छ । सो भवनको तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले २०७४ कात्तिक ९ गते शिलान्यास र २०७९ साउन ११ गते उद्घाटन गर्नुभएको थियो ।

हाल राससको सातवटै प्रदेश कार्यालय ११ वटा जिल्ला कार्यालय रहेको छ । कर्णाली प्रदेशको सुर्खेत र बागमती प्रदेशको हेटौँडामा राससले भाडामा प्रदेश कार्यालय सञ्चालन गर्दै आएको छ । यी प्रदेशमा पनि कार्यालय बनाउन जग्गा प्राप्ति गर्ने प्रक्रिया सुरुआत भएको छ ।

सहरी विकास मन्त्रालयको सहयोगमा चितवनको भरतपुरमा अत्याधुनिक प्रविधियुक्त अन्तर्राष्ट्रियस्तरको आवसीय राष्ट्रिय तालिम केन्द्र भवन निर्माण कार्य अगाडि बढाएको छ । सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयको सहयोगमा राससको आठ वटा कार्यालय भवनको मर्मत कार्य सम्पन्न भएका छन् भने केही कार्यालयको काम सम्पन्न हुने चरणमा रहेको छ । राससको रिपोर्टिङ र समाचार डेस्कलाई व्यवस्थापन गर्ने कार्य भएको छ । पोखरा र काँकडभित्तामा रहेको जग्गालाई उपयोगको लागि डिपिआर बनाउने प्रक्रिया अगाडि बढेको छ ।

नेपालमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भएपछि नेपाल सरकारले सञ्चारमाध्यमलाई पनि प्रादेशिक ढाँचामा सेवा दिन निर्देशन दियो । विसं २०७४ पुस २५ गते राससका तत्कालीन अध्यक्ष हरिहर अधिकारी ‘श्यामल’को अध्यक्षतामा बसेको सञ्चालक समितिको बैठकले राससलाई सङ्घीय ढाँचामा लैजाने र सङ्घीय कार्यालय राख्ने विषयमा निर्णय गरी कार्यान्वयन भएका छन् ।

यीबाहेक राससका पुराना कागजपत्र र ऐतिहासिक तस्बिर, समाचार र सामग्रीहरु राखेर कार्यालयको भुइँतलामा मिनी सङ्ग्रहालय बनाउने कार्य अगाडि बढाएको छ । स्मार्ट कार्यालयको अवधारणाअनुसार पेपरलेस प्रविधिको प्रयोग गर्ने, समाचार र प्रशासनलाई प्रविधिमैत्री बनाउने योजना रहेको छ । भिडियो सेवालाई आगामी आवदेखि व्यावसायिकरुपमा सेवा विस्तार गर्ने योजना रहेको छ ।




ग्लोबल नेपालीपत्रमा प्रकाशित कुनै समाचारमा तपाईंको गुनासो भए हामीलाई info@nepalipatra.com मा इमेल गर्न सक्नुहुनेछ । साथै तपाई आफ्नो बिजनेश प्रवद्र्धन गर्न चाहनुहुन्छ भने sales@nepalipatra.com सम्पर्क गर्न सक्नुहुनेछ । हामीसँग तपाईं फेसबुकट्विटरमा पनि जोडिन सक्नुहुन्छ ।



तपाईको प्रतिक्रिया दिनुहोस


थप समाचार

क्यास नबोक्नु मेरो गल्ती होर ?

हरेक दिन २ पटक यातायात व्यवस्था कार्यालय अगाडीकै बाटो हिँड्ने म लाइसेन्स रिन्यू गर्ने बेला भएको छ भन्ने थाहा हुँदाहुँदै

‘चिसो भयो भन्दैमा कतैबाट पनि हावा छिर्न नदिनेगरी बस्नु हुँदैन’

जाडोयाम लाग्ने वित्तिकै ज्येष्ठ नागरिक खासगरी दमको रोग भएकाहरुलाई असाध्यै गाह्रो हुन्छ । शारिरीक रुपमा कमजोर, लामो समयदेखि दमको औषधी

कोप–२८ः चर्चा हिमालका मुद्दाको, नेतृत्व नेपालको

युएई । जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय संरचना महासन्धिको २८औँ सम्मेलन (कोप २८) संयुक्त अरब इमिरेट्सको दुबईमा यही मङ्सिर १४ गते

संविधानले सम्झिएका सुशील र सुवास

नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ जारी गर्दा तत्कालीन प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई कति गाह्रो पर्यो होला ? नेपालमा दुई–दुईपटक संविधानसभाको निर्वाचन गरेर

चीन भ्रमणमा नेपालका एजेण्डा

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले आगामी असोजको पहिलो साता गर्न लाग्नुभएको चीन भ्रमणमा नेपालले के एजेण्डा अघि सार्ने भन्ने विषयमा नेपालमा

सूचना प्रविधि क्षेत्रमा नयाँ पुस्ताको रहरलाग्दो आकर्षण

नेपालमा परम्परागतरूपमा अर्थतन्त्रका पाँच आधार भनेर कृषि, जलस्रोत, पर्यटन, उद्योग र जनशक्तिलाई लिने गरिन्थ्यो । तर पछिल्लो एउटा नयाँ क्षेत्र

Techie IT